Монголын ард түмэн Цагаан сарыг олон зуун жилийн турш тэмдэглэж ирсэн бөгөөд энэ баяр нь зөвхөн шинэ оны эхлэл төдийгүй гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгал, хүндэтгэл, эв нэгдлийг илэрхийлдэг. Хүүхдүүд болон залуус та бүхэн энэхүү баярын утга учир, зан заншлыг ойлгон өвлүүлж, ахмад настан нь хойч үедээ уламжлуулан үлдээх нь чухал билээ.
1. Цагаан сарын утга учир
Цагаан сар нь өвөг дээдсийн үеэс уламжлан ирсэн төрт ёсны хамгийн том баяр бөгөөд өвлийн сүүлчийн өдөр, хаврын эхэн сарын шинийн нэгэнд өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг. Энэ баяр нь:
- Шинэ эхлэл, сайхан бүхнийг угтах
- Ахмадуудаа хүндэтгэх
- Эв найрамдлаа бэхжүүлэх
- Зан заншлаа өвлүүлэх гэсэн гүн утгыг агуулдаг.
2. Цагаан сарын өмнөх бэлтгэл ажил
Сар шинээ угтах уламжлалт зан үйлүүд
Битүүний өдөр (Шинийн нэгний өмнөх өдөр)
- Гэр орноо цэвэрлэх – Шинэ жилийг цэвэр цэмцгэр угтах нь аз хийморийг дуудаж, өнгөрсөн жилийг сайн сайхнаар үдэх бэлгэ тэмдэг юм.
- Битүүлэг – Үхэр, хонины өвчүү чанаж, битүү бууз хийж, гэр бүлээрээ тойрон сууж иднэ. Энэ нь ирэх жилийг элбэг хангалуун өнгөрүүлэхийг билэгддэг.
- Өвөг дээдсээ дурсах – Ахмад настнуудад хүндэтгэл үзүүлж, гэр бүлийн түүх, өв уламжлалаа ярилцах нь чухал.
3. Шинийн нэгний өглөөний зан үйл
Цагаан сарын хамгийн гол өдөр бол шинийн нэгэн. Энэ өдөр монголчууд дараах уламжлалт зан үйлийг үйлдэнэ.
✔ Нар харах ёс
Шинийн нэгний өглөө хамгийн түрүүнд гарч ургах нарыг харах нь аз хийморийг бэлгэддэг. Эртлэн босож, нар мандахыг харахдаа, шинийн нэгний өглөөний эрч хүчийг өөртөө шингээгээрэй.
✔ Мэндлэх ёс (Золгох)
-
Хүүхэд, залуус ахмад настнууддаа “Сар шинэдээ сайхан шинэлэв үү?” гэж мэндчилж, хоёр гараараа ахмад хүний тохойг түшиж, золгодог. Харин ахмадууд тэдэнд “Сайхан шинэллээ, сайн байна уу?” гэж хариулдаг.
- Хүүхдүүд ахмадуудаасаа ерөөл сонсож, ахмад настан нь тэдний гарыг цайлгана
✔ Цагаан сарын зоог
Шинийн нэгний өдөр ахмад настнуудындаа зочлон, цагаан сарын идээ зоог барьдаг. Монгол гэрийн хамгийн хүндтэй зочинд идээний дээж болох ууц, тавгийн идээг дэвсэн барьдаг. Цагаан сарын хоолны хамгийн гол зоог нь:
- Ууц, өвчүү – Элэг бүтэн, элбэг хангалуун амьдралыг бэлгэддэг.
- Бууз – Монгол үндэсний хоол бөгөөд эд хөрөнгө, буян арвижихыг бэлгэддэг.
- Айраг, сүүтэй цай, ааруул, өрөм, боорцог зэрэг уламжлалт цагаалганы идээ ундаа хэрэглэнэ.
Цагаан сар нь өв уламжлал, зан заншлаа ойлгож, ахмадуудаа хүндлэж, энэхүү сайхан уламжлалаа хойч үедээ дамжуулах үлдээх баяр билээ.